Hoe reageer je op belemmerende overtuigingen in een training?
Stel je voor…
Je geeft een assertiviteitstraining. Jouw deelnemers oefenen in het assertief weigeren van een verzoek van hun teamleider.
Er is echter een deelnemer die regelmatig ‘ja maar’ zegt.
- Ja maar, als ik dat doe, dan raak ik mijn baan kwijt.
- Ja maar, ik weet echt niet hoe ik zoiets moet zeggen. Dan sla ik helemaal dicht.
Je proeft bij deze deelnemer iets dat we ‘belemmerende overtuigingen’ noemen. Eigenlijk gelooft deze deelnemer niet dat ze assertief mag zijn en ze gelooft ook niet dat ze dit kan. Deze overtuigingen belemmeren haar bij het leren.
Wat is de beste reactie op zulke belemmerende overtuigingen in een training?
Welke reactie denk je dat het beste is?
- Je gaat nieuwsgierig in gesprek met de deelnemer. Je gebruikt hiervoor technieken uit Socratische Gespreksvoering of de Cognitieve Gedragstherapie om de belemmerende overtuiging uit te dagen.
- Je accepteert deze overtuigingen en gaat er niet uitgebreid over in gesprek. Je verleidt de deelnemer om oefeningen te doen, ook als deze nog twijfelt.
De kern van dit dilemma is:
- Moet een attitude veranderen vóórdat je kunt oefenen met nieuw gedrag?
- Of verandert de attitude mee ná een succesvolle gedragsverandering?
Het antwoord bepaalt niet alleen hoe jij op deze deelnemer reageert, maar ook hoe je jouw trainingen ontwerpt!
Wat zegt de wetenschap hier eigenlijk over?
Deze vraag stuurde ik aan Ben Tiggelaar. Hij gaf mij zijn visie en verwees me onder andere door naar het werk van Albert Bandura. Deze muntte het begrip Self-Efficacy.
- Self-Efficacy is het vertrouwen van een individu in zijn of haar vermogen om gedrag uit te voeren dat nodig is om specifieke prestaties te leveren.
Oké… we willen dus dat de Self Efficacy van onze deelnemers, gericht op het gewenste gedrag, toeneemt. Want dan zullen de belemmerende overtuigingen over dit gedrag afnemen.
Hoe doe je dat? Hier volgen de sleutels die Bandura geeft in volgorde van belang.
Self-Efficacy neemt toe door:
- Succeservaringen: het besef dat het nieuwe gedag lukt en dat dit ook iets oplevert.
- Succesvolle voorbeelden zien: bijvoorbeeld de demonstratie van een trainer, of gedrag van een rolmodel
- Verbale overtuiging: feedback en aanmoedigingen van anderen (mits je die anderen vertrouwt)
- Emotionele opwinding: reductie van stress en toename van plezier
Belemmerende overtuigingen veranderen dus vooral door te oefenen!
Door die oefeningen ontstaan uiteindelijk succeservaringen. Die ontkrachten de belemmerende overtuigingen. En ze versterken de Self Efficacy van de deelnemer.
Bij de deelnemer in de assertiviteitstraining werkt optie 2 dus het beste: Accepteer deze overtuigingen en ga er niet uitgebreid over in gesprek. Verleid de deelnemer om oefeningen te doen, ook als deze nog twijfelt. Door het positieve effect van deze oefeningen zullen ook de overtuigingen veranderen.
Alle reden dus om in een training veel te oefenen!
Ja maar…
Moeten we deelnemers dan maar domweg laten oefenen?
Nee, niet iedere oefening is een goede oefening.
Een goede oefening haalt deelnemers uit hun comfortzone, maar is niet té moeilijk. Door jouw deelnemers in kleine stappen te laten oefenen (in De Trainingsachtbaan noemen we dat loopings) maak je de kans op succeservaringen groter. Oefeningen worden nog effectiever als de deelnemers het effect van het nieuwe gedrag meteen al kunnen opmerken. Daarnaast is het belangrijk om goede demonstraties te geven, zorgvuldige feedback te geven en te zorgen voor een veilig en plezierig leerklimaat.
Als je dat goed doet, kan er zomaar gebeuren wat ik recent meemaakte:
Een trainer oefent in mijn training met de techniek ‘reflectief luisteren’. Deze techniek is nuttig als reactie op weerstand. Hij vindt die techniek echter maar niks en denkt dat het effectiever is om gewoon een goeie discussie te voeren. Maar goed, op mijn verzoek wil hij wel oefenen. Ik vergeet na afloop te vragen hoe hij dit ervaren heeft.
Enkele weken later geef hij een minitraining waar ik als observant bij aanwezig ben. Eén van de deelnemers is nogal kritisch over de inhoud van zijn training. Tot mijn grote verbazing gebruikt hij ‘reflectief luisteren’ als reactie. Alsof hij nooit anders gedaan heeft!
Na afloop vraag ik hem hoe dit kan. Zijn reactie: “Die techniek was nieuw voor me en ik had er eigenlijk geen zin in om begrip te tonen. Tijdens de training merkte ik al wel dat het werkte. Degene met wie ik sprak voelde zich echt begrepen en de weerstand werd minder. Toen heb ik het thuis nog eens geprobeerd en daar was het effect precies hetzelfde. En toen begon ik het leuk te vinden en probeerde ik het op allerlei plekken. En het werkt echt veel beter dan mensen overtuigen door in discussie te gaan. Het is ook veel respectvoller.”
Maar hoe doe je dat dan, verleiden tot oefenen?
Laten we nog even terug gaan naar de deelnemer uit de assertiviteitstraining:
- Ja maar, als ik dat doe, dan raak ik mijn baan kwijt.
- Ja maar, ik weet echt niet hoe ik zoiets moet zeggen. Dan sla ik helemaal dicht.
Als trainer registreer je deze belemmerende overtuigingen, maar je onderdrukt bij jezelf de reparatiereflex om hier meteen op in te gaan. Allereerst erken je deze overtuigingen. Ze zijn voor de deelnemer heel reëel. Bijvoorbeeld met deze tekst:
“Het is ook spannend om assertief te zijn. Je doet dat nu nog niet en je weet niet precies hoe het zal uitpakken als je dat wel gaat doen.”
Als je merkt dat de deelnemer voelt dat jij haar begrijpt, zou je vervolgens deze tekst kunnen gebruiken.
“Na deze training bepaal jij uiteraard zelf waar je precies assertief wil zijn en hoe je dat wil doen. Tijdens deze training oefenen we met methode X omdat die voor veel mensen werkt. Is het oké dat we dat nu gewoon proberen en dat je achteraf bepaalt wat je hiermee kunt?
Zo toon je respect voor de autonomie van de deelnemer en stimuleer je de deelnemer eerst te oefenen en daarna haar attitude te bepalen. Als je dit vriendelijk en respectvol vraagt, krijg je bijna altijd een ‘ja’ als antwoord.
(NB: je doet als trainer nog veel meer om je deelnemers te verleiden tot oefenen. Onder andere door jouw introductiewerkvormen en de opbouw van jouw oefeningen. Dat is iets wat je in onze trainersopleiding leert, maar ook in de training ‘rollenspellen ontwerpen en begeleiden‘.)
Werkt attitudeverandering altijd door eerst te oefenen?
Nee
Gedragsverandering en attitudeverandering zijn complexe verschijnselen. Er zijn veel op onderzoek gebaseerde modellen die hier iets over zeggen, maar geen enkel model is volledig. Op ieder model is wel weer kritiek van andere wetenschappers. Er bestaat niet één gouden sleutel tot gedragsverandering. Ben Tiggelaar mailde me: “Vaak wordt ook een combinatie van interventies gebruikt. Bijvoorbeeld informatie verstrekken; educatie (inclusief oefenen); motiverende gespreksvoering; experimenteren.”
Het gaat mij in dit blog om het antwoord op het dilemma:
- Moet je tijdens een training eerst overtuigingen veranderen en dan pas oefenen?
- Of eerst laten oefenen zodat daardoor de overtuigingen veranderen?
En het antwoord daarop is:
Belemmerende overtuigingen veranderen onder andere als gevolg van succeservaringen tijdens het oefenen. Je hoeft je deelnemers dus niet eerst te coachen op hun belemmerende overtuigingen.
Aan jou de uitdaging om jouw oefeningen zo te ontwerpen dat je dit effect bereikt! Dat is de kern van het trainersvak: mensen via slimme oefeningen helpen bij gedragsverandering!
Tenslotte nog een mooi voorbeeld van zo’n attitudeverandering uit de training Grip op Groepen
In de training Grip op Groepen experimenteren trainers met uitdagende interactiesituaties. Laatst was er een trainer die het voortdurend onderling geklets tussen deelnemers wilde stoppen. Tegelijkertijd had ze ook de overtuiging dat zij aardig moest zijn. En dat ze onaardig was als ze iets van dat storende gedrag zou zeggen.
Ik heb deze overtuigingen niet uitgedaagd. Ik heb haar alleen gevraagd te experimenteren met allerlei variaties aan reacties. De trainer verwoorde haar leerervaring na afloop als volgt: “Als ík denk dat ik streng ben, vinden de deelnemers me gewoon duidelijk. En als ik duidelijk ben over wat ik wil, vinden de deelnemers dat eigenlijk wel prettig. En ze vinden me nog steeds aardig ook!”
Ben je op zoek naar een erkende trainersopleiding waarin je slimme oefeningen leert ontwerpen? Die kun je bij ons volgen.