Trainen is meer dan alleen kennisoverdracht. Trainen is veranderbegeleiding. Een trainer is geen lesmachine, maar een veranderbegeleider.
Ik ontmoet regelmatig trainers en docenten die zeggen: “Ik heb geen tijd om aandacht te besteden aan de motivatie van mijn deelnemers. Daarvoor moet ik gewoon teveel leerstof behandelen!”
Zulke trainers doen mij denken aan lesmachines. Lesmachines zijn zo druk bezig met het overpompen van kennis en vaardigheden, dat ze geen tijd meer hebben om na te denken over het resultaat van hun inspanning en over manieren om betere trainingen te geven.
Lesmachines laten het belangrijkste gereedschap om een goede trainer te worden gewoon liggen. Te druk!
En toch geloof ik dat geen enkele trainer een lesmachine wil zijn. Ik geloof dat je om een andere reden trainer bent geworden. De kern van het trainen is veranderbegeleiding. Op deze pagina vertel ik je meer over lesmachines en veranderbegeleiders, en hoe je een veranderbegeleider kunt worden.
Een trainer is geen lesmachine
Trainers die zeggen dat ze geen tijd hebben om deelnemers intrinsiek te motiveren, zien zich zelf vaak als volgt: Iemand die binnen een gegeven tijd een bepaalde hoeveelheid leerstof behandeld moet hebben. En vaak ervaren zulke trainers de hoeveelheid leerstof als ‘te veel’.
In deze opvatting valt mij vooral de aanname op dat leerstof behandeld moet worden. Dat legt namelijk eenzijdig de nadruk op de activiteit van de trainer. In mijn visie gaat het daar echter niet om. Wat telt is het resultaat van de training. Het gaat erom wat de deelnemers na de training met het geleerde gaan doen. Met andere woorden: je kunt alle leerstof behandeld hebben, zonder dat de deelnemers er ooit iets mee gaan doen!
Trainen is meer dan kennis in holle vaten pompen. Trainen is veranderbegeleiding. Natuurlijk neemt de leerstof een belangrijke plaats in, maar daarnaast hebben trainers in mijn visie de rol van veranderbegeleider. En als je de rol van inhoudelijk expert kunt combineren met de rol van veranderbegeleider, dan ben je in mijn visie pas echt een effectieve trainer.
Kort samengevat is dit wat een trainer doet:
- Verleiden tot ‘willen leren’
- Kennis en vaardigheden stapsgewijs overdragen
- Helpen bij de toepassing in de praktijk
Hoe wordt een trainer een lesmachine?
Ik geloof dat geen enkele trainer of docent een lesmachine wil zijn. Hoe komt het dan dat sommige trainers toch lesmachines worden?
Ik doe een poging om dit te verklaren, en daarbij heb ik drie belangrijke oorzaken gevonden.
- De druk van overvolle lesprogramma’s
- De nadruk op het meten van de activiteit van de trainer
- Trainers die vooral de inhoud belangrijk vinden.
1. Allereerst is er de druk van opdrachtgevers en van overvolle gestandaardiseerde lesprogramma’s. Het moet allemaal zo kostenefficiënt mogelijk. Door de nadruk op efficiëntie, komt de effectiviteit, het resultaat van de training, in het gedrang.
2. Het resultaat van een training is soms lastig te meten. Om toch iets te kunnen meten, wordt vaak de nadruk gelegd op het gedrag van de trainer. Dat verlangen zie ik bij opdrachtgevers, maar ook bij trainers zelf. ‘De leerstof behandelen’ is iets dat gemakkelijker uit te voeren en te meten is. In hoeverre dit leidt tot gedragsverandering is een stuk lastiger te meten. En als je het al kunt meten, kun je niet duidelijk aanwijzen welk aandeel de trainer in die verandering gehad heeft.
3. Tenslotte zijn er ook trainers die eigenlijk alleen de inhoud belangrijk vinden. Ze weten weinig van didactiek en van gedragsverandering, en realiseren zich niet dat ‘vertellen’ niet hetzelfde is als ‘trainen’.
Door deze oorzaken zie ik veel trainers, die eigenlijk graag mensen willen helpen, veranderen in lesmachines die de kern van het trainersvak uit het oog zijn verloren. Het worden trainers die weerstand negeren of wegdrukken, en geen tijd hebben om hun deelnemers te motiveren. Maar dat kan anders, lees maar verder.
Zo dacht men ongeveer een eeuw geleden dat het onderwijs er nu uit zou zien.
Trainen is veranderbegeleiding
n mijn visie is de trainer een begeleider van gedragsverandering. Iedere training, les of seminar heeft uiteindelijk, direct of indirect, gedragsverandering als doel. En de rol van de trainer is die gedragsverandering mogelijk te maken. En om dat te kunnen doen, zijn er vier dingen nodig.
1. Kennis van gedragsverandering
Het is niet voldoende als je een expert bent op de inhoud van jouw training. Een trainer moet leren hoe ‘leren’ werkt, en hoe mensen hun gedrag veranderen. Een trainer moet weten welke rol weerstand speelt, en door welke factoren intrinsieke motivatie ontstaat. (Overigens kun je met deze kennis jouw trainingen beter onderbouwen, en dus ook beter verkopen!)
2. Vaardigheden om gedragsverandering te beïnvloeden
Als je weet hoe gedragsverandering werkt, moet je vervolgens weten hoe je gedragsverandering kunt beïnvloeden. Dat kan onder andere door het ontwerp van je training, door de opbouw van je werkvormen en door bepaalde communicatietechnieken. In de training Motiverend Trainen leer je hoe je weerstand en motivatie kunt beïnvloeden met werkvormen en communicatietechnieken.
3. Een lesprogramma met aandacht voor gedragsverandering
Met dit derde punt kom ik weer uit bij de uitspraak waar ik dit artikel mee begon. Trainen is veranderbegeleiding, en dat betekent dan ook dat het begeleiden van verandering een onderdeel is van het lesprogramma. Denk bijvoorbeeld aan het verkennen van belemmeringen en weerstand en de inzet van motiverende werkvormen. Door hier aandacht aan te besteden, worden trainingen veel effectiever. Misschien ‘behandel’ je dan minder leerstof, maar wat je behandelt heeft dan wel veel meer effect.
Dat betekent dus ook dat je, ook als het lesprogramma vol zit, zelf keuzes maakt in wat echt belangrijk is, en wat je eventueel ook kunt overslaan, of wat deelnemers zelf kunnen bestuderen. Misschien is die leerstof wel belangrijk, maar hoef jij niet noodzakelijk een rol te spelen bij de overdracht van alle onderdelen van de leerstof.
4. De praktijk centraal
De training is slechts een middel, het doel is toepassing in de praktijk. Trainers die daar de nadruk op leggen, bereiken veel meer met hun trainingen. Trainers die de praktijk centraal stellen, gaan ook veel meer denken in leertrajecten dan in losse trainingen. Je werkt dan ook met opdrachten vooraf, en verwerkingsopdrachten na de training.
W. Butler Yeats: Education is nog filling a bucket, but lighting a fire.
Geen tijd voor weerstand?
Het idee dat aandacht voor weerstand en motivatie teveel tijd kost, wil ik meteen ontkrachten. In de meeste trainingen levert het zelfs tijd op. Als weerstanden worden weggenomen, zal de rest van de training veel sneller verlopen, dan wanneer er voortdurend ondergrondse weerstand blijft bestaan.
Weerstand is een verzoek om begrip, en zolang de trainer dat begrip niet geeft, blijven deelnemers erom vragen, of ze haken af.
Daarnaast is het beïnvloeden van gedragsverandering meestal geen aparte werkvorm in een training, maar iets wat je voortdurend kunt doen door de manier waarop je de leerstof behandelt.
Het mooie van deze aanpak is dat het leren niet stopt na de training. Intrinsiek gemotiveerde deelnemers blijven leren, ook na de training. Kan het nog effectiever?
Hoe word jij een veranderbegeleider?
Misschien herken je in deze pagina jouw visie op het trainersvak. Dan wil ik je oproepen om, samen met mij, weerstand te bieden aan het idee dat onze deelnemers holle vaten zijn die wij efficiënt kunnen vullen met kennis.
Is dit iets dat jij graag nog beter wilt leren? Dat kan!
Train-de-trainercursus voor beginnende trainers.
Training Motiverend Trainen
Training ‘Van Leren naar Presteren’ over evaluatie, transfer en borging van trainingen.
