Waarom jouw deelnemers niet naar je luisteren

Jouw deelnemers horen lang niet alles wat je zegt. Van wat ze wél gehoord hebben, vergeten ze ook nog eens een groot deel. Dat kan behoorlijk frustrerend zijn. “Waarom luisteren ze niet gewoon!” denk je dan, “Dat heb ik toch net uitgelegd!”

Dit artikel geeft je oplossingen voor het krijgen en houden van aandacht tijdens jouw uitleg. We gaan het echter niet hebben over wat er aan de deelnemers mankeert, want daarop heb je niet zoveel invloed. Het kan best zijn dat ze ‘tegenwoordig’ minder goed luisteren dan ‘vroeger’, maar met zo’n constatering help je jezelf en je deelnemers niet. Jij bent de trainer, dus is het jouw uitdaging om hun aandacht te krijgen en te houden!

Ik begin dit artikel met wat persoonlijke reflecties. Daarna leg ik uit wat er eigenlijk gebeurt als deelnemers niet naar je luisteren. Tenslotte volgen de tips die jou kunnen helpen om aandacht te krijgen en vast te houden.

Aandachtig luisteren naar een mondelinge presentatie is moeilijk

Ik heb mijn eigen belemmeringen in luistergedrag tijdens een aantal bijeenkomsten eens geobserveerd. Dit zijn wat afleidingen die ik opmerkte:

• Waarom vertelt de trainer dit? Waar komt het vandaan en waar gaat het naar toe?
• Ik snap niet wat ik hiermee kan. Wat heeft dit te maken met mijn werk?
• Kijk, daar zwaait iemand vanaf de gang. Leuk je weer te zien Jos!
• Die trainer ziet ons niet. Hij had net zo goed een bandje kunnen inspreken.
• O interessant wat hij nu vertelt, dat doet me denken aan… (dagdromen)
• Ik moet plassen, de trainer zou toch een kwartier geleden al pauze houden?
• Hoe zou het thuis gaan met mijn zieke zoon? Oh ja, straks de boodschappen niet vergeten.
• Heeft die trainer zich wel voorbereid? En gelooft hij zelf wel wat hij zegt?

Regelmatig neem ik mezelf voor goed te luisteren en toch dwaalt mijn aandacht af. Hoe komt dat?

Waar komt dit gebrek aan concentratie vandaan?

Ik denk dat je een aantal van mijn observaties bij jezelf of bij jouw deelnemers herkent. Hoe komt het dat deelnemers niet luisteren? In zijn interessante boek ‘Focus aan – Focus uit’ schrijft Mark Tigchelaar een verklaring voor een gebrek aan focus. Hier volgt een vrije vertaling naar het trainersvak.

Tijdens jouw uitleg zijn de deelnemers relatief passief. Ze hebben maar een deel van hun brein nodig om jouw uitleg te volgen. Het brein wil graag bezig zijn en gaat automatisch op zoek naar afleiding. Die afleiding is altijd wel te vinden en zo komt het dat de deelnemers regelmatig afdwalen. De radar van deelnemers staat aan en is op zoek naar interessante prikkels!

Mark Tigchelaar schrijft dat concentratielek nr. 1 een gebrek aan prikkels is! De enige oplossing is dus niet dat we afleiding reduceren, maar nog belangrijker is dat we onze deelnemers meer prikkelen. Dat is het concentratielek waar we de meeste invloed op hebben. Concentratielek nr. 2 is een teveel aan interne prikkels. Dat zijn opkomende gedachten of een volle-blaas-alarm. Pas op de vierde plaats komt een teveel aan externe prikkels. (Meer weten over focus en concentratielekken? Luister en kijk naar dit interview. of lees het boek.)

Wat is dus de belangrijkste reden waarom jouw deelnemers niet naar jou luisteren? Omdat ze te weinig (relevante) prikkels van jou krijgen!

Hoe krijg- en houd je de aandacht?

Vanuit deze theorie, aangevuld met wat praktijkervaring en andere didactische wijsheden, geef ik je de volgende tips om de aandacht van jouw deelnemers te krijgen en te houden. Misschien is het leuk om er één of twee uit te kiezen en die de komende week te testen. Supergaaf als je daarna de moeite neemt om onder dit artikel jouw ervaringen te beschrijven!

A. Voorkom afleidende interne prikkels bij jouw deelnemers

Een aantal interne prikkels hebben te maken met onduidelijkheid. Breng het brein van jouw deelnemers tot rust met de volgende tips:

1. Vertel vooraf hoe lang de uitleg of presentatie gaat duren.
2. Vertel wat de deelnemers straks weten en waarom dat nuttig voor hen is. (Zorg natuurlijk dat het ook echt nuttig is!)
3. Vertel vooraf welke opdracht er na de uitleg volgt. Mijn favoriet. Het geeft duidelijkheid over het programma en prikkelt meteen de aandacht tijdens de uitleg, want de deelnemers weten nu dat ze er straks iets mee moeten doen.
4. Laat de deelnemers regelmatig hun blaas legen en hun maag vullen. ;-)
5. Laat een uitleg in principe niet langer dan 15 minuten duren. Geef dan eerst een verwerkingsopdracht, zodat de uitleg kan landen, voordat je verder gaat met informatie geven.

Dit zou zo kunnen klinken:

“Ik heb nu ongeveer 15 minuten nodig om het model voor het voeren van een slechtnieuwsgesprek uit te leggen. Daarna houden we pauze en na de pauze gaan we ieder onderdeel apart oefenen. Oké, laten we beginnen.”

B. Prikkel de aandacht bij de start van de uitleg

1. Trek de aandacht met een herkenbaar probleem.

“Heb je wel eens meegemaakt dat iemand jou slecht nieuws moest vertellen en steeds maar om de hete brij heen draaide? Of heb je wel eens meegemaakt dat iemand het slechte nieuws juist heel lomp bracht? …[interactie]… En herken je bij jezelf dat je het ook soms verdraaid lastig vindt om zo’n gesprek te voeren? Wie heeft daar een voorbeeld van? …[interactie]…

2. Trek de aandacht met verrassende informatie.

Training ‘beïnvloedingstechnieken’: “Er waren eens twee onderzoekers. Ze vroegen studenten of ze een dag vrijwilligerswerk wilden doen. Ze stelden exact dezelfde vraag. Hoe kan het dat bij de ene onderzoeker 50% het verzoek inwilligde en bij de andere onderzoeker slechts 28%? … Dat ga ik je nu laten zien!”

3. Trek de aandacht met een beeldende metafoor.

De trainer voert een goochelact uit voor de groep. Na het applaus legt de trainer uit dat de goochelact een metafoor is voor wat hij nu gaat uitleggen. Tijdens de uitleg grijpt hij regelmatig terug op de act. Of: De trainer tekent een boom op de flip-over en vertelt daar een verhaal bij. De boom is een metafoor voor wat de trainer straks gaat uitleggen.

4. Trek de aandacht met een persoonlijk verhaal.

Training slechtnieuwsgesprek: “Het was 23 januari 2017. Ik zal die dag nooit vergeten. Ik liep met buikpijn van het kantoor van mijn manager naar mijn eigen kantoor. Zojuist had ik de opdracht gekregen om vier van mijn medewerkers te ontslaan. Ik dacht aan hun gezinnen, maar ook aan het belang van de organisatie. Ik voelde me klem zitten en ik had geen idee hoe ik hen dit slechte nieuws moest vertellen.”

C. Geef de deelnemers méér prikkels tijdens de uitleg

1. Geef de deelnemers een opdracht tijdens de uitleg.

Je kunt voorafgaand aan de uitleg vragen of de deelnemers het model dat je gaat uitleggen willen mee-tekenen op een vel papier. Of je vraagt hen de belangrijkste informatie te noteren in hun aantekeningen. Je kunt de deelnemers ook een werkblad geven waarop jij de kopjes of het lege model al hebt ingevuld. Zij krijgen de opdracht om het model af te maken en in te vullen tijdens de presentatie.

2. Vraag de deelnemers een casus in gedachten te nemen.

Je vraagt de deelnemers een praktijksituatie in gedachten te nemen waarop jouw uitleg straks toegepast kan worden. In een train-de-trainercursus kan dat zo klinken: “Ik ga nu acht basisvormen voor verwerkingsopdrachten in trainingen presenteren. Voordat ik daarmee begin, wil ik je vragen om een onderwerp uit jouw eigen trainingen in gedachten te nemen waarvoor je nog een verwerkingsopdracht zoekt. Noem in één zin wat je nu in gedachten hebt. Bedenk tijdens de presentatie alvast welke werkvormen geschikt zijn voor jouw training.”

3. Betrek de deelnemers door interactie.

Een trainer die geen contact maakt met de deelnemers, raakt al snel de aandacht kwijt. Oogcontact is belangrijk, maar interactie nog meer. Als je om de minuut een kleine vraag stelt aan de deelnemers, blijven ze alert. Je kunt dit bijvoorbeeld combineren met nr. C2 door steeds te vragen naar de link tussen jouw uitleg en de casus die de deelnemer in gedachten heeft. Ook kun je de deelnemers vragen om te voorspellen wat het volgende punt in jouw presentatie zal zijn.

Ben je deskundig op jouw vakgebied en wil je het trainersvak leren? Kijk dan eens bij de train-de-trainercursus van Bridge2learn.

Heb je nog andere tips om aandacht te krijgen of te houden? Voeg ze toe in een reactie onder dit artikel.